داستان‏هاي عاميانه اصلي بسيار كهن در تاريخ زندگي يك قوم دارند. راويان در طي زمان آن‏ها را سينه به سينه نقل مي‏كنند و هر بار داستان به فراخورِ روزگار و اوضاع جامعه رنگي تازه به خود مي‏گيرد. داستان سمك عيار نيز از اين حكم كلي بيرون نيست، داستاني كه شايد در روزگاران بسيار كهن ريشه دارد ولي در طي زمان بارها تجديد حيات كرده است. سمك عيار يكي از داستان‏هاي عاميانه‏ي فارسي است كه در آن از جوانمردي‏ها و دلاوري‏هاي عياري به نام "سمك"، قهرمان داستان، سخن رفته است. ما در اين كتاب و از خلال داستاني شيرين و جذاب، با وضع و اوصاف عياري، كه يكي از سازمان‏هاي مهم اجتماعي ايران در چند قرن بوده است و احتمالاً پيشينه‏اش به ايران پيش از اسلام بازمي‏گردد، آشنا مي‏شويم و از اوضاع اجتماعي و اداري و آداب و رسوم و اعتقادات و عادات و شيوه‏ي زندگاني مردمي كه در روزگاري دراز مي‏زيسته‏اند آگاهي حاصل مي‏كنيم. كتاب زباني ساده و بي‏پيرايه دارد و در عين حال گنجينه‏ي گران‏بهايي از عبارات و لغات و اصطلاحاتِ فارسي سده‌هاي ششم و هفتم است. پرويز ناتل خانلري در شهر سمك ما را با سلوك و آيين عياران آشنا مي‏كند و نشان مي‏دهد كه سمك عيار چگونه ظرايف و دقايق زندگي اجتماعي مردم ايرانِ آن روزگار را در حوزه‌هاي گوناگون به تصوير كشيده است.